Kruip in de huid van …
We kruipen in dit artikel even in de huid van de rat in plaats van onder z’n huid. De reden hiervoor is dat ik duidelijk wil maken waar je precies mee te maken hebt wanneer je ratten op je erf of perceel hebt rondlopen en dat begint bij het herkennen.
Hoe herken je de aanwezigheid van ratten?
De uitwerpselen van ratten en de geur van rattenurine (een sterke ammoniak lucht) zijn de eerste tekenen van de aanwezigheid van ratten. Sleepsporen van de staart en pootafdrukken in stoffige omgevingen zijn ook een tell-tale. Aangevreten voedselverpakkingen, knaagsporen aan kabels, hout en plastic zijn uiteraard ook signalen, maar dat zou ook veroorzaakt kunnen worden door muizen natuurlijk. Dan is er nog buiksmeer, een bruin vetspoor dat op vloeren, muren en plinten aangetroffen kan worden, iets dat typerend is voor deze beestjes. Geritsel achter muren of vloeren zijn natuurlijk ook al een indicatie dat er iets rondloopt. Al met al zijn er voldoende indicatoren die aangeven of je één of meerdere ratten op bezoek hebt.
Wat pertinent NIET te doen bij ratten!
Ik kan het niet vaak genoeg zeggen, maar raak NOOIT de uitwerpselen of urine van ratten aan met blote handen. Deze zitten vol bacteriën en mogelijke virussen die schadelijk of zelfs levensbedreigend kunnen zijn. Gebruik nooit een stofzuiger om de uitwerpselen op te zuigen. De filters in een stofzuiger zijn niet fijnmazig genoeg om de gevaarlijke (virale- en bacteriële) deeltjes weg te filteren. Die blaas je dan namelijk met een harde vaart de ruimte in die je probeert te ontdoen van de uitwerpselen, waardoor je ze inademt.
Gebruik liever een stoffer en blik om de sporen van ratten op te ruimen en draag daarbij altijd beschermende kleding, (bij voorkeur latex of nitril) handschoenen en een goed FFP2 stofmasker. Die laatste heb je vast nog wel over na de COVID19 pandemie. Dit geldt natuurlijk ook voor het aanraken en opruimen van eventueel aangevreten verpakkingen etc., want ook daar kan van alles op achtergebleven zijn. Ventileer de ruimte verder goed tijdens het schoonmaken en besproei de uitwerpselen eerst alvorens je ze opruimt, zodat er zo min mogelijk stof opwaait. Daarna de vloer (indien mogelijk) goed reinigen met een desinfecteermiddel, bij voorkeur met een mop.
Welke rattensoorten zijn er in Nederland?
In Nederland wordt de overlast hoofdzakelijk veroorzaakt door de bruine rat (ook bekend als de gewone rat, rioolrat en Noorse rat) en zwarte rat (tevens bekend als de pestrat, zolderrat en scheepsrat). Deze twee zijn de meest bekende rommelkonten uit de Muridae familie. Daarnaast kennen we in Nederland nog de muskusrat, bekend van het aanrichten van schade aan dijken. Dan is er nog de beverrat en de woelrat (of waterrat). Die laatste is een vrij onschadelijke en ook beschermde inheemse soort, terwijl de beverrat een uitheemse soort is (ook wel exoot genoemd). In de tabellen hieronder kun je de kenmerken zien van de verschillende soorten.
Bruine rat
- Latijnse naam: Rattus Norvegicus
- Grijs/bruine kortharige vacht
- Lengte: 19 tot 30cm
- Staartlengte: 15 tot 22cm
- Snuit: beetje stomp
- Oren: klein, rechtopstaand kaal
- Bouw: slank
- Gewicht: 200 tot 500gr.
Zwarte rat
- Latijnse naam: Rattus Rattus
- Egaal zwarte kortharige vacht
- Lengte: 16 tot 24cm
- Staartlengte: 18 tot 26cm
- Snuit: spits
- Oren: groot, rechtopstaand kaal
- Bouw: slank
- Gewicht: 130 tot 280gr.
Woelrat
- Latijnse naam: Arvivola Terrestris
- Grijsbruine tot donkerbruine vacht
- Lengte: 12 tot 23cm
- Staartlengte: 7 tot 16cm
- Snuit: stomp
- Oren: klein, verborgen in vacht, behaard
- Bouw: gedrongen
- Gewicht: 60 tot 320gr.
Muskusrat
- Latijnse naam: Ondatra Zibethicus
- Vacht: kortharig, grijs-bruin, bruin
- Lengte: 25 tot 35cm
- Staartlengte: 19 tot 27cm
- Snuit: stomp
- Oren: klein, verborgen in vacht
- Bouw: gedrongen bouw
- Gewicht: 600gr tot 1.8kg
Beverrat
- Latijnse naam: Myocastor Coypus
- Vacht: kortharig, grijs, bruin
- Lengte: 42 tot 55cm
- Staartlengte: 30 tot 45cm
- Snuit: breed en stomp
- Oren: klein, verborgen in vacht
- Bouw: gedrongen
- Gewicht: 4 tot 12kg
Waar nestelen ratten
De bruine rat nestelt zich graag ondergronds in riolen, stallen, schuren, kelders, huizen of in de tuin. Ze bouwen hun nesten met stof, papier, isolatie, stro of andere zachte materialen. Dit doen ze meestal in nissen, kruipruimtes, scheuren in muren of in hopen rommel. Zelf holen graven doen deze ratten niet snel. De zwarte rat – in tegenstelling tot de bruine – verblijft liever hoog en droog en komen voornamelijk voor in gebouwen, pakhuizen en het walhalla voor de zwarte rat zijn magazijnen van supermarkten. Je zult de zwarte rat ook eerder op een zolder aantreffen, dan in een koeienstal.
De voortplanting van zowel de zwarte- als bruine rat gaat enorm snel. Een rattenpaartje kan per jaar een populatie van 1.000 of meer andere ratten voortbrengen. Ze zijn gemiddeld met 3 maanden geslachtsrijp en krijgen jaarlijks tussen de 30 en 100 nakomelingen. Het moge duidelijk zijn dat dit in korte tijd kan leiden tot een rattenplaag van ongekende proporties. In de periode van maart tot november planten de ratten zich voort.
De muskusrat, woelrat en beverrat zijn holengravers en tref je vrijwel altijd aan rondom water, kades en dijken. Waar de bruine- en zwarte rat meestal in grote groepen leven, doen de muskusrat, woelrat en beverrat dat in mindere mate.
Hoe komen ratten binnen
Ratten zijn in staat om – net als muizen – door hele kleine gaatjes binnen te komen. Kieren, een ruimte tussen afvoerpijpen, ventilatiegaten in spouwmuren, zodra het anderhalf tot twee centimeter groot is, dan is het voor een rat genoeg. Ratten zullen heel veel moeite doen om ergens binnen te komen wanneer ze vermoeden dat er te eten is. Zijn de gaten te klein, dan knagen ze zich wel een baan naar binnen. Met een bijtkracht van ongeveer 500 kg/cm² – wat in verhouding fenomenaal is voor zo een klein diertje – komen deze knagers praktisch overal doorheen.
Ratten komen meestal binnen door kieren, gaten, ventilatieroosters, scheuren in muren, daken of vloeren. Een honden- of kattenluik is bij uitstek een open deur voor ratten. Kelders, kruipruimten, spouwmuren, zelfs het riool is een plek waar ze zich graag verschuilen. Echt 100% buiten de deur houden is lastig, maar je kunt natuurlijk wel zoveel mogelijk preventieve maatregelen nemen om het ze in ieder geval knap lastig te maken.
Waar komen ratten op af
Ratten komen af op alles wat eetbaar is, daar komt het in het kort op neer. Vuilniszakken met etensresten zoals vlees, vis, groenten en fruit. Maar uiteraard ook, zakken of blikken met veevoer, of voer voor huisdieren zoals kippen en konijnen. Ze komen ook graag in maïskuilen, graanopslag en zelfs als ze echt honger hebben dringen ze een kippenren, volière of duiventil binnen om daar wat levend gevogelte te verorberen.
Voor zover mogelijk moet je dus alle zaken opbergen in afgesloten tonnen, (vuil)containers of blikken, om te voorkomen dat ratten er makkelijk bij kunnen. Heb je een volière met vogels, een kippenhok of een hok met duiven, dan is het belangrijk dat je goed staalgaas gebruikt dat gaten heeft die niet groter zijn dan 1cm om ratten buiten de deur te houden. Zorg dat die hokken rondom (ook de fundering) goed afgesloten is en er geen spleten of kieren in zitten. Het voer in deze hokken heeft natuurlijk een enorme aantrekkingskracht op ratten.
Het vangen en bejagen van ratten
Nu ik de verschillende soorten ratten even in kaart gebracht heb, is het goed om te weten wanneer je aan de bel moet trekken en bij welke rattensoort.
De vangst van muskus- en beverratten is primair een overheidstaak. De waterschappen hebben speciaal hiervoor een aantal rattenvangers in dienst die deze dieren mogen vangen met klemmen en onderwater kooien. Wanneer je hier last van hebt, dan is het belangrijk dat je contact opneemt met je lokale waterschap. Zie je een woelrat op je erf of in je tuin lopen, dan is het advies lekker “laten gaan”. Dit zijn geen verstorende beestjes zoals de bruine- en zwarte rat dit wel zijn.
De zwarte- en bruine rat zijn – hoewel ze inmiddels (net als de woelrat) beschouwd worden als inheemse diersoorten – niet opgenomen in de bijlage A van de Wet Natuurbescherming. Een provincie kan in een ontheffing een uitzondering maken door het gebruik van bijvoorbeeld een luchtdrukgeweer toe te staan bij de bejaging van ratten. Een dergelijke ontheffing wordt verstrekt door de faunabeheereenheid van de provincie waar bestreden moet worden.
Lees het vervolgartikel “Hoe voorkom je rattenplagen” om te zien wat je zelf kunt doen om overlast van ratten te voorkomen.